Food-Info.net> Produkty żywnościowe > Olej z oliwek

Wpływ pozostałych składników oliwy z oliwek na zdrowie człowieka (Część II)

Autorzy:
Prof. Dr med Gerd Assmann
Prof. Dr troph. Ursel Wahrburg
Instytut Badań nad Miażdżycą, Uniwersytet w Münster, w Niemczech

1 Wstęp

W drugiej części artykułu na temat pozostałych składników oliwy z oliwek przedstawiono wyniki badań dotyczące wpływu na zdrowie człowieka związków o charakterze węglowodorowych, szczególnie skwalenu i steroli.

2. Pozostałe składniki oliwy z oliwek

2.1 Węglowodory

Głównym węglowodorem występującym w oliwie z oliwek jest triterpen o nazwie skwalen, będący pośrednim produktem na drodze biosyntezy cholesterolu. Zawartość skwalenu w oliwie pierwszego tłoczenia wynosi około 400-450 mg/100g, podczas gdy w oliwie rafinowanej o około 25% mniej (1). Niektóre opracowania podają, że zawartość skwalenu w oliwie pierwszego tłoczenia to około 200-700 mg/100g (2). Według tego źródła, przeciętne spożycie skwalenu w USA to 30 mg na dzień. W krajach basenu Morza Śródziemnego, gdzie występuje większe spożycie oliwy pierwszego tłoczenia, może dochodzić do 200-400 mg na dzień (2). Według danych Gylling i Miettinen (3), pojedyncze osoby mogą spożywać nawet powyżej 1g skwalenu na dzień.

Oprócz skwalenu, w oliwie z oliwek występują także inne węglowodory, np. prowitamina A (ß-karoten), której zawartość jest jednak bardzo mała: 0,03 – 0,36 mg/100g (Kiritsakis i Markakis 1987).

2.2 Sterole

Sterole są głównymi składnikami błony komórkowej i występują zarówno w tkankach zwierzęcych, jak i roślinnych. Cechą wspólną wszystkich steroli jest pierścień sterolowy, zaś różnice występują w łańcuchu bocznym. Cholesterol występuje wyłącznie w organizmie zwierząt. Dotychczas zidentyfikowane zostało ponad 40 różnych fitosteroli. Zawartość wszystkich steroli w oliwie z oliwek pierwszego tłoczenia, przedstawiana przez różne grupy autorów, waha się między 113-265 mg/100g oleju (5;6). Na tą wielkość wpływają dwa czynniki: odmiana drzewa oliwnego i stopień dojrzałości oliwek (5). Głównym sterolem w oliwie z oliwek jest ß-sitosterol, stanowiący 90-95% wszystkich steroli (5;6). Kampesterol i stigmasterol stanowią odpowiednio 3% i 1% (5;6). Stanole są to sterole nasycone, prawie nie występujące w typowej diecie człowieka (4).

3 Wpływ pozostałych składników na zdrowie człowieka

3.1 Węglowodory (skwalen)

3.1.1 Stężenie skwalenu i cholesterolu w osoczu

Jak wspomniano powyżej, skwalen jest produktem syntezy cholesterolu. Teoretycznie, spożyty skwalen może zostać przekształcany w cholesterol w organizmie człowieka i w rezultacie zwiększyć jego zawartość w osoczu. Wstępnym wymogiem dla takiego efektu jest to, by wchłonięte zostały jego znaczne ilości. Istnieją dowody, że 60 do 80 procent skwalenu jest wchłaniana z pożywienia (2;7). Ponadto dowiedziono, że pokaźna ilość spożywanego skwalenu jest w organizmie faktycznie przekształcana do cholesterolu. Jednakże, wzrost syntezy cholesterolu nie jest związana z jednoczesnym wzrostem jego poziomu w osoczu krwi, prawdopodobnie ze względu na towarzyszące mu zwiększone wypróżnianie się (8). Pomimo, że Miettinen i Vanhanen stwierdzili wzrost stężenia całkowitego cholesterolu i frakcji LDL w osoczu, po suplementacji skwalenem w bardzo dużych dawkach dobowych (1g), wielkości te wróciły do normy, gdy dawkę skwalenu odpowiednio obniżono (0,5 g na dobę) (9). Za szczególnie interesujące można uznać wyniki badań wskazujące, że dodatek skwalenu do niskiej dawki prawastatyny wzmaga jej skuteczność w obniżaniu poziomu cholesterolu (10). W podsumowaniu należy stwierdzić, że opinie o zwiększonym poziomie cholesterolu w osoczu, wywołanym niskimi dawkami skwalenu, są nie na miejscu. Przy rozsądnej zawartości skwalenu w dobowej diecie wynoszącej nie więcej niż 0,5 g, nie wydaje się, aby powodował on zwiększenie stężenia cholesterolu.

3.1.2 Skwalen a choroby nowotworowe

Wyniki badań epidemiologicznych sugerują, że spożywanie oliwy z oliwek wykazuje działanie prewencyjne przeciwko chorobom nowotworowym. W Grecji, kobiety spożywające duże ilości tłuszczu, głównie oliwy z oliwek, zapadają na raka piersi 3-krotnie rzadziej niż kobiety w Stanach Zjednoczonych (11). Badania przeprowadzone w Hiszpanii wykazały zmniejszone ryzyko zachorowań na raka piersi u kobiet spożywających dużą ilość oliwy z oliwek. (12). W badaniach prowadzonych na dużą skalę w Grecji okazało się, że ryzyko zachorowania na raka piersi jest o 25% niższe u kobiet spożywających oliwę z oliwek częściej niż raz dziennie (13). Inne badania, wykonane w Hiszpanii wykazały, że kobiety spożywające dużo jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA) (głównie z oliwy z oliwek), są w najmniejszym stopniu narażone na ryzyko zachorowania na raka piersi (14). Niedawne naukowe badania we Włoszech wykazały zmniejszone ryzyko wystąpienia nowotworu piersi przy zwiększonym spożyciu nienasyconych kwasów tłuszczowych z olejów jadalnych. We Włoszech około 80% wszystkich olejów jadalnych stanowi oliwa z oliwek, co wskazuje, że właśnie jej zawdzięcza się to korzystne działanie (15). Inne badania we Włoszech donoszą o zmianach trendów związanych ze spożywaniem olejów jadalnych (dotyczy to głównie oliwy z oliwek), związanych z ryzykiem zachorowania na nowotwór trzustki (16). Dwóch czołowych naukowców badających ten problem, Theresa J. Smith i Harold L. Newmark sugeruje, że działanie ochronne może wynikać z obecności skwalenu w oliwie z oliwek pierwszego tłoczenia (2;11). Wyniki badań potwierdzono w doświadczeniach na modelach zwierzęcych. Większość tych badań dotyczyła oceny, czy skwalen podawany miejscowo lub systemowo wykazuje wpływ na raka skóry, raka jelita grubego i raka płuc, indukowanych chemicznie u myszy. Podsumowując, wyniki badań wskazują jednoznacznie, że skwalen wykazuje wyraźne działanie przeciwnowotworowe (17-21).

2.1.3 Inne działanie skwalenu

Wykazano w badaniach, że oprócz właściwości przeciwnowotworowych spożywanie skwalenu może mieć inne korzystne działanie. Kohno i współpracownicy zaobserwowali, że skwalen posiada wysoki potencjał wymiatający wolne rodniki tlenu na powierzchni ludzkiej skóry (22). U zwierząt modelowych wykazano, że skwalen ma ważny wpływ na zdrowotność narządów wzroku, szczególnie na pręciki fotoreceptora rogówki (23). Ponadto, uważa się, że karmienie zwierząt skwalenem powoduje zwiększone usuwanie z organizmu toksyn, jak heksachlorobenzen lub strychnina (24-26), choć dla wywołania tych skutków konieczne jest stosowanie bardzo wysokich dawek.

2.2 Sterole (ß-sitosterol)

2.2.1 Wpływ na stężenie cholesterolu w osoczu krwi

Zarówno doustne i pozajelitowe podawanie steroli i stanoli pochodzenia roślinnego, powoduje obniżenie stężenia całkowitego cholesterolu i frakcji LDL w osoczu (4;27). Prawdopodobnie, główną tego przyczyną jest zmniejszenie się jelitowej absorpcji cholesterolu. Może to także wynikać ze zmienionego metabolizm cholesterolu w wątrobie i jelitach. Należy jednak wspomnieć, że istotna redukcja poziomu cholesterolu osocza została osiągnięta tylko w tych badaniach, gdzie stosowano suplementy fitosterolu. Stosowane dawki wynosiły 1-3 g na dobę, co nie jest możliwe w naturalnej żywności. W większości badań zastosowano margarynę fortyfikowaną sterolami lub staniolami. Ogólnie, poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL zmniejszał się wraz ze wzrostem dobowej dawki steroli aż do 2 gramów, a powyżej tej wielkości nie obserwowano już dalszych zmian (28). Ostatnie badania losowe, wykonane metodą podwójnie ślepych prób dowiodły, że spożycie 2 gramów steroli roślinnych lub stanioli obniża stężenie frakcji cholesterolu LDL w osoczu o 9-14%, bez wpływu na stężenie frakcji cholesterolu HDL i trójglicerydów (27). Ponadto, obniżenie się stężenia cholesterolu było bardziej widoczne u osób cierpiących na hipocholesterolemię oraz u tych, spożywających produkty bogate w cholesterol (4;27)). W innym badaniu, u osób spożywających produkty bogate w cholesterol stwierdzono istotne obniżenie się poziomu lipidów podczas podawania stosunkowo niskiej dawki fitosteroli – 740 mg na dobę. (29). Nie można zatem wykluczyć, że zwiększona zawartość fitosterolu w diecie bogatej w oliwę z oliwek pierwszego tłoczenia może działać korzystnie na poziom cholesterolu osocza, szczególnie u pacjentów z objawami hiperlipidemii, preferujących dietę bogatą w cholesterol.

3.2.2 Fitosterole a choroby nowotworowe

Opublikowano kilka prac dotyczących przeciwnowotworowych właściwości fitosteroli, a szczególnie ß-sitosterolu. Von Holtz i współpracownicy stwierdzili, że w porównaniu do próby kontrolnej na którą działano cholesterolem, komórki nowotworu gruczołu krokowego człowieka pod wpływem ß-sitosterolu zmniejszają tempo wzrostu o 24% i następuje 4-krotny przyrost apoptozy (30). Apoptoza jest tzw. zaprogramowaną śmiercią komórki, rodzajem mechanizmu obronnego, w którym komórka popełnia samobójstwo, na przykład wtedy, gdy uległa przekształceniu do komórki nowotworowej. Ponadto, wydaje się, że ß-sitosterol może być skuteczny w leczeniu łagodnej fazy przerostu gruczołu krokowego (31-33). Dodatkowo, oprócz wyników badań dotyczących nowotworu i przerostu gruczołu krokowego, pojawiły się doniesienia o korzystnym wpływie ß-sitosterolu in vitro na hamowanie wzrostu komórek raka jelita grubego i raka piersi (34-36). Ponadto, ß-sitosterol niwelował działanie kancerogenów na jelito grube u szczurów (37). Istnieje zaledwie kilka opracowań dotyczących zależności między fitosterolem, a chorobami nowotworowymi u ludzi. W badaniach wykonanych w Urugwaju, De Stefani i współpracownicy wykazali silną, odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy całkowitym spożyciem fitosteroli a zachorowalnością na nowotwory żołądka (38). Podczas badań obserwacyjnych, grupa naukowców z Kalifornii oceniała spożycie steroli u Adwentystów Dnia Siódmego, znanych z bardzo niskiej podatności na choroby nowotworowe i spowodowaną tym śmiertelność. Stwierdzono, że Adwentyści Dnia Siódmego ograniczają spożycie cholesterolu, na korzyść fitosteroli i postawiono wniosek, że powodem zmniejszenia częstości występowania nowotworów jest wysokie całkowite spożycie fitosteroli, lub wysoki współczynnik fitosterolu do cholesterolu w ich diecie (39).

Większość badań omówionych powyżej, dotyczy albo doświadczeń wykonanych in vitro na modelach komórkowych pewnych typów nowotworów, albo badań wykonanych na zwierzętach. Dlatego też, dopóki nie uzyska się większej liczby danych z doświadczeń na populacjach ludzkich, ich wyniki należy odnosić wyłącznie do rozpatrywanych przypadków,. Pomimo to, uzyskane informacje są obiecujące i wskazują, że fitosterole a zwłaszcza ß-sitosterol posiadają działanie przeciwnowotworowe w odniesieniu do guza prostaty, okrężnicy, piersi i żołądka.

4 Streszczenie i wnioski

Do pozostałych składników oliwy z oliwek zaliczyć można węglowodory, szczególnie skwalen i fitosterole. W dużej liczbie badań wykazano, że substancje te posiadają właściwości prozdrowotne. Przede wszystkim, zarówno skwalen, jak i ß-sitosterol wykazują działanie przeciwnowotworowe. Stosunkowo wysoka zawartość skwalenu i fitosteroli jest więc kolejną wartościową cechą oliwy z oliwek i potwierdza jej właściwości prozdrowotne. Pełne, prozdrowotne korzyści wynikające ze spożywania oliwy mogą być większe, niż suma korzyści powodowanych przez jej pojedyncze składniki, jeśli wziąć pod uwagę możliwe dodatkowe działania synergistyczne pomiędzy węglowodorami, fitosterolami, fenolami, tokoferolami i składnikami aromatycznymi oraz korzystny skład kwasów tłuszczowych oliwy z oliwek.

5 Literatura

1. Owen RW, Mier W, Giacosa A, Hull WE, Spiegelhalder B, Bartsch H. Phenolic compounds and squalene in olive oils: the concentration and antioxidant potential of total phenols, simple phenols, secoiridoids, lignans and squalene. Food Chem.Toxicol. 2000;38:647-59.

2. Smith TJ. Squalene: potential chemopreventive agent. Expert.Opin.Investig.Drugs 2000;9:1841-8.

3. Gylling H, Miettinen TA. Postabsorptive metabolism of dietary squalene. Atheroscler. 1994;106:169-78.

4. Jones PJ, MacDougall DE , Ntanios F, Vanstone CA. Dietary phytosterols as cholesterol-lowering agents in humans. Can.J Physiol Pharmacol. 1997;75:217-27.

5. Gutierrez F, Jimenez B, Ruiz A, Albi MA. Effect of olive ripeness on the oxidative stability of virgin olive oil extracted from the varieties picual and hojiblanca and on the different components involved. J Agric.Food Chem 1999;47:121-7.

6. Kiritsakis A, Markakis P. Olive oil: a review. Adv. Food Res. 1987;31:453-82.:453-82.

7. Kelly GS. Squalene and its potential clinical uses. Altern.Med Rev. 1999;4:29-36.

8. Strandberg TE, Tilvis RS, Miettinen TA. Metabolic variables of cholesterol during squalene feeding in humans: comparison with cholestyramine treatment. J Lipid Res. 1990;31:1637-43.

9. Miettinen TA, Vanhanen H. Serum concentration and metabolism of cholesterol during rapeseed oil and squalene feeding. Am J Clin.Nutr. 1994;59:356-63.

10. Chan P, Tomlinson B, Lee CB, Lee YS. Effectiveness and safety of low-dose pravastatin and squalene, alone and in combination, in elderly patients with hypercholesterolemia. J Clin.Pharmacol. 1996;36:422-7.

11. Newmark HL. Squalene, olive oil, and cancer risk. Review and hypothesis. Ann.N Y.Acad.Sci. 1999;889:193-203.:193-203.

12. Martin-Moreno JM, Willett WC, Gorgojo L et al. Dietary fat, olive oil intake and breast cancer risk. Int.J Cancer 1994;58:774-80.

13. Trichopoulou A, Katsouyanni K, Stuver S et al. Consumption of olive oil and specific food groups in relation to breast cancer risk in Greece . J Natl.Cancer Inst. 1995;87:110-6.

14. Landa MC, Frago N, Tres A. Diet and the risk of breast cancer in Spain . Eur.J Cancer Prev. 1994;3:313-20.

15. Franceschi S, Favero A, Decarli A et al. Intake of macronutrients and risk of breast cancer. Lancet 1996;347:1351-6.

16. La Vecchia C, Negri E. Fats in seasoning and the relationship to pancreatic cancer. Eur.J Cancer Prev. 1997;6:370-3.

17. Van Duuren BL, Goldschmidt BM. Cocarcinogenic and tumor-promoting agents in tobacco carcinogenesis. J Natl.Cancer Inst. 1976;56:1237-42.

18. Yamaguchi T, Nakagawa M, Hidaka K et al. Potentiation by squalene of antitumor effect of 3-[(4-amino-2-methyl-5-pyrimidinyl)methyl]-1-(2-chloroethyl)-nitros ourea in a murine tumor system. Jpn.J Cancer Res. 1985;76:1021-6.

19. Rao CV, Newmark HL, Reddy BS. Chemopreventive effect of squalene on colon cancer. Carcinogenesis 1998;19:287-90.

20. Smith TJ, Yang GY, Seril DN, Liao J, Kim S. Inhibition of 4-(methylnitrosamino)-1-(3-pyridyl)-1-butanone-induced lung tumorigenesis by dietary olive oil and squalene. Carcinogenesis 1998;19:703-6.

21. Smith, T. J., Kim, S., Lee, M. J., Yang, G. Y., Newmark, H. L., and Yang, C. S. Inhibition of 4-(methylnitrosamino)-1-(3-pyridyl)-1-butanone (NKK)-induced lung tumorigenesis and DNA oxidation by dietary squalene. Proceedings of the American Association for Cancer Research 40, 262. 1999.
    Ref Type: Journal (Full)

22. Kohno Y, Egawa Y, Itoh S, Nagaoka S, Takahashi M, Mukai K. Kinetic study of quenching reaction of singlet oxygen and scavenging reaction of free radical by squalene in n-butanol. Biochim.Biophys.Acta 1995;1256:52-6.

23. Fliesler SJ, Keller RK. Isoprenoid metabolism in the vertebrate retina. Int.J Biochem.Cell Biol. 1997;29:877-94.

24. Kamimura H, Koga N, Oguri K, Yoshimura H. Enhanced elimination of theophylline, phenobarbital and strychnine from the bodies of rats and mice by squalane treatment. J Pharmacobiodyn. 1992;15:215-21.

25. Richter E, Fichtl B, Schafer SG. Effects of dietary paraffin, squalane and sucrose polyester on residue disposition and elimination of hexachlorobenzene in rats. Chem Biol.Interact. 1982;40:335-44.

26. Richter E, Schafer SG. Effect of squalane on hexachlorobenzene (HCB) concentrations in tissues of mice. J Environ.Sci.Health B 1982;17:195-203.

27. Law MR. Plant sterol and stanol margarines and health. West J Med 2000;173:43-7.

28. Plat J, Kerckhoffs DA, Mensink RP. Therapeutic potential of plant sterols and stanols. Curr.Opin.Lipidol. 2000;11:571-6.

29. Pelletier X, Belbraouet S, Mirabel D et al. A diet moderately enriched in phytosterols lowers plasma cholesterol concentrations in normocholesterolemic humans. Ann.Nutr.Metab 1995;39:291-5.

30. Von Holtz RL, Fink CS, Awad AB. beta-Sitosterol activates the sphingomyelin cycle and induces apoptosis in LNCaP human prostate cancer cells. Nutr.Cancer 1998;32:8-12.

31. Klippel KF, Hiltl DM, Schipp B. A multicentric, placebo-controlled, double-blind clinical trial of beta-sitosterol (phytosterol) for the treatment of benign prostatic hyperplasia. German BPH-Phyto Study group. Br.J Urol. 1997;80:427-32.

32. Carbin BE, Larsson B, Lindahl O. Treatment of benign prostatic hyperplasia with phytosterols. Br.J Urol. 1990;66:639-41.

33. Wilt TJ, MacDonald R, Ishani A. beta-sitosterol for the treatment of benign prostatic hyperplasia: a systematic review. BJU.Int. 1999;83:976-83.

34. Awad AB , Downie AC, Fink CS. Inhibition of growth and stimulation of apoptosis by beta-sitosterol treatment of MDA-MB-231 human breast cancer cells in culture. Int.J Mol.Med 2000;5:541-5.

35. Awad AB , Chen YC, Fink CS, Hennessey T. beta-Sitosterol inhibits HT-29 human colon cancer cell growth and alters membrane lipids. Anticancer Res. 1996;16:2797-804.

36. Awad AB , von Holtz RL, Cone JP, Fink CS, Chen YC. beta-Sitosterol inhibits growth of HT-29 human colon cancer cells by activating the sphingomyelin cycle. Anticancer Res. 1998;18:471-3.

37. Raicht RF, Cohen BI, Fazzini EP, Sarwal AN, Takahashi M. Protective effect of plant sterols against chemically induced colon tumors in rats. Cancer Res. 1980;40:403-5.

38. De Stefani E, Boffetta P, Ronco AL et al. Plant sterols and risk of stomach cancer: a case-control study in Uruguay . Nutr.Cancer 2000;37:140-4.

39. Nair PP, Turjman N, Kessie G et al. Diet, nutrition intake, and metabolism in populations at high and low risk for colon cancer. Dietary cholesterol, beta-sitosterol, and stigmasterol. Am J Clin.Nutr. 1984;40:927-30

Źródło: http://europa.eu.int/comm/agriculture/prom/olive/medinfo/index.htm