Food-Info.net>Voedselveiligheid > Bacteriën

Clostridium botulinum

Algemene kenmerken

Clostridium botulinum is een anaërobe, Gram-positieve sporenvormende staaf, die een potentieel neurotoxine kan produceren. De sporen zijn hitteresistent en kunnen overleven in voedsel dat onjuist geconserveerd is, of bij producten die nauwelijks bewerkingen hebben ondergaan. Zeven typen (A, B, C, D, E, F and G) botulisme zijn bekend, gebaseerd op de antigene specificiteit van de verschillende toxines. Typen A, B, E en F veroorzaken menselijk botulisme. Typen C en D veroorzaken botulisme bij dieren. Dieren die het meest worden getroffen worden, zijn wilde vogels, gevogelte, rundvee, paarden en sommige soorten vis. Ondanks dat type G geïsoleerd is uit de grond in Argentinië, zijn er nauwelijks uitbraken bekend ten gevolge van dit toxine.

http://www.siue.edu/~cbwilso/Cbotulinum.jpg

Voedselbotulisme (anders dan wond-botulisme en zuigelingen-botulisme) is een ernstige vorm van voedselvergiftiging die veroorzaakt wordt door consumptie van voedsel dat het potentiële neurotoxine bevat. Het organisme produceert dit toxine tijdens de groei. Het toxine is hitte labiel en kan vernietigd worden door te verhitten tot 80°C gedurende 10 minuten of langer. De incidentie van de ziekte is laag, maar geeft aanleiding tot bezorgdheid vanwege de hoge mortaliteit (sterfte)wanneer de ziekte niet direct en op een juiste wijze behandelt wordt. Van de uitbraken die jaarlijks gerapporteerd worden, zijn de meeste gerelateerd aan voedsel dat thuis op een onjuiste wijze is ingemaakt, maar soms zijn ook commerciële producten betrokken bij een uitbraak. Worsten, vleesproducten, ingeblikte groente en vis en schelpdieren zijn de meest voorkomende levensmiddelen betrokken bij menselijk botulisme.

Het organisme en zijn sporen zijn over de gehele natuur verspreid. Ze komen zowel voor in de grond, bodemsedimenten van riviertjes, meren en zeewater. Daarnaast komen ze ook voor in de darmen van vissen en zoogdieren en in de kieuwen en de ingewanden van krabben en andere schelpdieren.

Ziekteverschijnselen

Vier typen van botulisme zijn bekend: voedsel-, zuigelingen-, wond- en een vorm van botulisme die tot op heden nog niet is geclassificeerd. Zowel zuigelingenbotulisme als de niet geclassificeerde versie worden in verband gebracht met consumptie van besmet voedsel; wond-botulisme is niet gerelateerd met voedsel.

Voedselbotulisme is een ziekte (in feite een voedselvergiftiging) die veroorzaakt wordt door de consumptie van voedsel dat het neurotoxine bevat dat door C. botulinum geproduceerd wordt.

Zuigelingenbotulisme, voor het eerst herkend in 1976, treft kinderen jonger dan 12 maanden. Dit type botulisme wordt veroorzaakt door inname van C. botulinum sporen die in de darmen koloniseren en daar, in de darmen van het kind, het toxine gaan produceren. Er zijn verschillende potentiële bronnen zoals grond, water, stof en voedsel. Honing is het enige levensmiddel dat in verband gebracht kan worden als bron van C. botulinum sporen met zuigelingenbotulisme. Dit is aangetoond met laboratorium- en epidemiologische studies. Het aantal bevestigde gevallen van zuigelingenbotulisme is significant toegenomen ten gevolge van de verhoogde alertheid onder de gezondheidsdiensten sinds de ontdekking in 1976. Nu wordt het internationaal erkend, waardoor er ook gevallen in meerdere landen worden gemeld.

Wond-botulisme is de meest opvallende vorm van botulisme. De ziekte resulteert wanneer C. botulinum zelf of samen met andere micro-organismen de wond infecteert en toxinen produceert die via de bloedbaan andere delen van het lichaam bereikt. Voedsel is totaal niet betrokken bij deze vorm van botulisme.

De nog niet geclassificeerde versie van botulisme heeft betrekking op volwassenen waarbij geen specifiek voedingsmiddel of wond als bron kan worden geïdentificeerd. Het wordt gesuggereerd dat sommige gevallen van botulisme die tot deze categorie worden gerekend mogelijk veroorzaakt worden door kolonisatie in de darmen van de volwassene, waar in vivo het toxine geproduceerd wordt. Medische literatuur suggereert een bestaan van een vorm gelijkend aan zuigelingenbotulisme die bij volwassenen optreedt. In deze gevallen is mogelijk de normale darmflora veranderd en kan C. botulinum zich koloniseren in het darmkanaal.

Infectueuze dosis – een zeer kleine hoeveelheid (slechts een paar nanogram, een nanogram is een miljoenste milligram) van het toxine is al voldoende om ziekte te veroorzaken. Dit toxine is één van de meest toxische stoffen die bekend zijn.

De eerste klachten van de voedselbotulisme vinden plaats na ongeveer 18 tot 36 uur na consumptie van voedsel dat besmet was met het toxine, alhoewel de gevallen kunnen variëren van 4 uur tot 8 dagen. De eerste tekenen van vergiftiging zijn vermoeidheid, slapheid en duizeligheid, wat meestal gevolgd wordt door dubbel zien en toenemende problemen met spreken en slikken. Problemen tijdens het ademen, slappe spieren, zwelling van de buik en constipatie zijn ook veel voorkomende verschijnselen.

Klinische symptomen van zuigelingenbotulisme zijn constipatie na een periode van normale ontwikkeling. Vervolgend ontstaan er problemen met het eten, lusteloosheid, orale afscheidingen (kwijlen) en gejammer of een veranderde huil. Verlies van controle over het hoofd is het meest opvallende verschijnsel. De geadviseerde behandeling is voornamelijk ondersteunende zorg.

Antibioticatherapie wordt niet aanbevolen.

Diagnose

Ondanks dat botulisme kan worden vastgesteld aan de hand van de klinische symptomen, kan het onderscheiden ten opzichte van andere ziekten lastig zijn. De meest directe en effectieve manier om de klinische diagnose van botulisme te bevestigen in het laboratorium, is door de aanwezigheid van het toxine aan te tonen in het serum van de feces of in het voedsel dat de patiënt geconsumeerd heeft. Op dit moment is de meest gevoelige en meest toegepaste methode voor de detectie van dit toxine de muis neutralisatie test. Deze test duurt 48 uur. Verzamelen van monsters duurt 5-7 dagen.

Zuigelingenbotulisme wordt vastgesteld aan de hand van botulisme toxinen en het organisme in de ontlasting van het kind.

Verdacht voedsel

Het soort voedsel dat betrokken is bij botulisme varieert afhankelijk van de conserveringsmiddelen en de eetgewoonten per regio. Elk voedingsmiddel waarin uitgroei en toxine productie van Clostridium botulinum mogelijk is waarbij tijdens het productieproces de sporen niet gedood worden en vervolgens niet voldoende verhit worden voor consumptie kunnen botulisme veroorzaken. Bijna alle typen voedsel dat niet erg zuur is (pH boven 4.6) kan de groei en toxine productie van C. botulinum stimuleren. Botulisme toxine kan aanwezig zijn in een breed scala aan levensmiddelen zoals bijvoorbeeld ingeblikte maïs, peper, bonen, soepen, knollen, asperges, champignons, rijpe olijven, spinazie, tonijn, kip kippenlevers en kippaté, ham, worst, kreeft en gerookte en gezouten vis.

Preventie

Het volledig voorkomen is niet mogelijk. Al het commercieel ingeblikte en geconserveerde voedsel is normaal gesproken veilig voor consumptie (deze producten zijn of gesteriliseerd of te zuur of op een andere wijze geconserveerd). Verse producten vormen geen gevaar. Het toxine wordt vernietigd bij een temperatuur van 75-80 °C, dus goed verhitte producten zijn veilig.

Risicogroepen

Alle mensen zijn vatbaar voor de voedselinfectie.

Bron:

The bad bug book : http://www.cfsan.fda.gov/~mow/intro.html