An initiative of :




Ege Üniversitesi

Gaziantep Üniversitesi



Food-Info.net> Sorular ve Cevaplar > Gıda güvenliği> Toksinler

Dioksin nedir ve gıdamıza nasıl girer?

Bir tek dioksin diye bir şey yoktur, fakat iki oksijen köprüsüyle birbirlerine bağlanmış iki klorlu benzen halkası içeren bileşen grubunun genel ismidir. İsmini son bağlanmadan almıştır (di = 2, okso = oksijen bağlama). Son zamanlarda haberlerde daha çok çıkan dioksin 2,3,7,8-tetraklorin – dibenzo-p-dioksin (TCDD) olarak adlandırılır. Düz bir moleküldür (uzaysal resme bakınız) ; iki benzen halkası gri renklidir. 4 klor atomu (yeşil), benzen halkasına simetrik olarak bağlanmıştır ve oksijen atomları kırmızı ile gösterilmiştir.

Klor atomlarının sayısı değişkenlik gösterir, değişiklik dioksinlerin büyük gruplarının varlığı ile sonuçlanır.
Dioksinler, oksijence fakir ortamda, klorlu bileşenlerin ısıtılmasıyla elde edilir. Çoğu dioksin az oksijen içeren ortamlarda, klor varlığında (örneğin sofra tuzundan) organik maddelerin yanması ile oluşur. Bu birkaç yıl önce ineklerin yakma fırınlarının yakınında otlatılmasıyla dioksin krizine sebep olmuştur. Dioksin oksijenin yeterli olduğu ve doğru yanma sıcaklığının olduğu ortamlarda oluşmaz.

Dioksinler ayrıca doğal olarak da beyaz rot mantarları tarafından üretilebilir. Bunlar, kullanılmayan yapılarda gelişebilen, beyaz koloni oluşturan küflerdir. Burada dioksinler ligninden elde edilmektedir. Dioksinler ayrıca, tahtaların yanması ile de oluşabilir, örneğin yeterli havalandırma olmadığında ev veya orman yangınlarında.

Dioksinler çevreye değişik yollarla girebilir. Güneş ışığı ile yavaşça yok edilirler ve ayrıca çevredeki küflerin aktiviteleri ile yok edilirler. Bu nedenle dioksinler doğada uzun süre kalır.

Dioksinler, suda çözünmez, fakat yağda çok çözünür. Kül parçaları sayesinde dioksinler bitkilerde örneğin çimlerde bulunabilir. Bir inek bu çimi yediğinde, vücuduna dioksin alıp, yağında dioksini depolayacaktır. İnek, sütü ile dioksini atabilir. Aynı şekilde insanlarda da gözlenir. Dioksinler vücuda gıdalarla girer ve vücut yağında depolanır ve uzun bir süre orada kalır. İnekler gibi anne sütü de dioksinin atılması için en önemli yoldur. Bu nedenden ötürü insan sütü az miktarlarda dioksin içerir.

Hemen hemen, bütün hayvan yağları az miktarda dioksin içerir. Prensipte, bitkisel yağlar hiç dioksin içermezler. Normalde, dioksin miktarı maksimum kabul edilebilir alım miktarının altındadır.

Kuzey Amerika'da dioksinin günlük alım miktarı. Avrupa verileri kolaylıkla bulunamaz, fakat çok fazla değişmeyecektir.

Bu grafik günlük pikogram değeri cinsinden TEQ (toksin eş değerleri türünde bütün dioksinlerin kombinasyonu) miktarlarını göstermektedir.

Dioksin bir gıdada yüksek miktarlarda oluşması sadece endüstriyel kazalar ile (Seveso) veya kimyasal bozulmalar (Belçika'da ki olayda yansıtıldığı gibi) ile mümkün olmaktadır. Çünkü birçok gıdaya yayılabilecek kadar bozulması zordur.

Dioksin çok toksiktir. İnsan yapımı maddeler arasında en toksik (başlıca) olanlarından bir tanesidir. Ayrıca epeyce toksik olan birkaç doğal maddeler de vardır. Tabloya bakınız :

Kg vücut ağırlığı başına ağız yoluyla sıçan/fare/kobaylarda LD 50 değerinin microgram (=1/1000mg) cinsinden değeri.

 

Botulin

0.00003

Tetanos-toksini

0.0001

Difteri-toksini

0.3

Paly toksini

0.45

2.3.7.8-TCDD

1 (burada anlatılan dioxin)

Tetrodoksin

15 (‘fugu' da bulunan)

Striknin

500

Aflatoksin

600 (‘çürük yerfıstığı' nda bulunan)

Nikotin

1000

Paration

3000

BPC's

3000-30000 (?)

Siyanür

10000

DDT

113000

Cıva

120000

Tuz

4000000


Tablo, bir kilogram vücut ağırlı başına, hayvanların yarısın öldügü maddenin alım miktarını göstermektedir. (LD 50 = hayvanları %50'si içn öldürücü doz)
Botulin (botulizmden sorumlu toksik madde) en toksik maddedir ve LD 50 değeri kilogram vücut ağırlığı başına 0.00003 mikrogramdır. Yani 70 kiloluk bir insan için bu değer 0.0000021 miligramdır! Bu değer dioksin için 0.07 mg ve siyanür için 70 mg olarak hesaplanmıştır.

Dioksinin çok toksik olmasına rağmen, pratikte sioksinin toksisitesinin tanımlanması son derece güçtür: dioksin insan vücudundaki metabolik olaylardaki bir çok parçaya müdahele eden bir moleküldür. Günümüzde, dioksin ile direkt olarak alakalı herhangi bir hastalık hemen hemen yoktur. Sadece klor aknesi direkt olarak bağlantılıdır ve klor köleliğinden dolayı olmaktadır. Klor aknesi çok zararlı değildir fakat çok zahmetli olabilir.


Dioksin birçok testlerde nispeten düşük miktarlarda bile mutajen ve hatta kanserojen olarak karşımıza çıkmaktadır, fakat bunlarla birlikte, bütün kanserojen bileşiklerin nedensel ilişkisi kanıtlanmamıştır. Bir kanserin gerçek nedenini bulabilmek çok nadir ve kanserin gelişmesi çok uzun zaman almaktadır. Bu nedenle, hayvan testlerinde kansere neden olan maddeler şüphelidir; dioksin gibi.

Dioksin ayrıca başka sorunlara da neden olabilmektedir, fakat aslında laboratuarda kullanılmış hayvanlar için tehlikeli olan bir madde insanlarda da aynı etkiyi yapacak diye bir şey yoktur. Bunula beraber bu maddeler potansiyel tehlike olarak kabul edilir.

Dioksinle ilgili olan problem, gıdalarda sadece çok az miktarlarda bulunmasıdır. Bu da kronik olarak maruz kalmaya, yani çok uzun sürede sorunlara yol açabilir. Bundan ötürü bir sorunun kesin nedenin açıklanması olanaklı değildir. Bundan dolayı, bu çeşit maddeler potansiyel tehlike olarak tanımlanır. Gerekli önlemler herhangi bir kavramadan kaçınmak için alınmalıdır. Sadece dioksin serbest olarak ve fazla miktarlarda alınırsa (Seveso 1980), etkileri direkt olarak belirlenebilir, ve bu etkiler klor aknesi ve karaciğer hasarıyla sonuçlanan koyun ölümleridir.

Dioksin, potansiyel olarak tehlikeli bir maddedir, fakat alımın etkileri tahmin edilememektedir. Pratikte, kanseri etkilemeyenden farklılık gösterebilir.

 


Food-Info.net is an initiative of Stichting Food-Info, The Netherlands

Free counters!