Food-Info.net> Fonksiyonel Gıdalar

Probiyotikler

Probiyotik resmi olarak şöyle tanımlanabilir;

Probiyotikler, sindirim sisteminde belli sayılarda bulunan ve temel beslenmenin yanında sağlık açısından çok yararlı olan canlı organizmalardır.

Bir başka tanımda ise;

Probiyotik, kullananın bağırsak mikrobiyal dengesini düzelterek yararlı bir şekilde etkileyen canlı organizmalardır.

Probiyotik kelimesi Yunanca'da “Pro Biyo” köklerinden gelir ve “Pro Yaşam” anlamına gelir. Son yıllarda birçok değişik tanımla anılmıştır. Her durumda da, insanlar için yararlı bakteriyel bir ürün olarak bulunur.

Bu tanımın dayandığı üç temel ilke;

• Mikro organizmalar (bakteriler) canlıdır.
• Bakteriler ağız yoluyla alınır.
• Mikrobiyal dengeyi etkileyebilmesi için bakterilerin bağırsağa kadar canlı olarak ulaşması gerekir.

Buna göre Probiyotik bakteri, asite (mide asiti), safraya karşı dirençli, zehirsiz, ve en önemlisi oksijensiz ortamda yaşayabilen bir suş olmalı. Bu kriterler çerçevesinde bakteri türlerinin sayıları kısıtlanmıştır ve sadece bazı bakteri gruplarının suşları bu koşulları sağlayabilmiştir. Bunlar; Lactobacillus, Streptococcus ve Bifidobacterium türleri olmasına rağmen bazen diğer maya ve bakteri türleri de kullanılabilir (Bacillus gibi). Bu üç cinsde birer laktik asit bakterisidir. Bağırsaklarda ve birçok fermente süt ürününde doğal olarak bulunur.

Yöresel Probiyotik ürünler asit fermentli günlük ürünlerdir, yoğurt gibi. Yöresel yoğurt bakterileri (Lactobacillus delbrueckii ssp bulgaricus ve Streptococus salivarius ssp thermophilus) Probiyotik bakteriler değildirler ve Probiyotik bakteriler katılmadıkça yoğurt bir Probiyotik gıda değildir.

İnsan ve hayvan sağlığında probiyotiklerin yararlı etkisi biliniyor. Aşağıdakiler de Lactobacilli ve Bifidobacterium cinslerine aittir:

• E.coli ve Clostridium perfinges gibi potansiyel patojenlerin engellenmesi
• Virus ve Salmonella'dan kaynaklanan ishal problemlerini engellemek
• Candida enfeksiyonunun etkilerinin azaltılması
• Kolesterol seviyelerinde pozitif etkilerin görülmesi
• Kolon kanserinin durdurulması veya engellenmesi
• Bağışıklık sistemi uyarımı
• Vitaminlerin üretimi
• Minerallerin özellikle kalsiyumun alımını arttırmak
• Laktoza alerjisi olan insanlara laktoz sindirimini sağlamak

Yukarıdaki etkiler (faydalar) kesin bilimsel kanıtlara dayanmamaktadır. Sadece birkaç suş kullanılarak yetişkin gönüllülerde uygulanan çok az düzgün bilimsel çalışma bulunmaktadır. Bu kullanılan birkaç suşda yukardaki etkilerin bazıları görülmüş ve onaylanmıştır. İshal (Sindirim sistemi rahatsızlığı) azalımı, laktoz sindiriminin düzeltilmesi, idrar atımının düzenlenmesi ve Candida üzerindeki yararlı etkiler birkaç suş için bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Diğer etkiler sadece gözlemle belirlenmiştir ve hiçbir bilimsel kanıta dayanmamaktadır.

Ayrı ayrı her suş (veya ürün) için bu etkiler düzgün bir şekilde araştırılmalı, fakat maalesef çoğu zaman, özellikle dondurulmuş tozlar, haplar ve kapsüller gibi gıda tamamlayıcılarında bu yapılmamaktadır.

Bir suşun probiyotik etkisi bilimsel olarak kanıtlansa bile, bu her insan için etkili olacağı anlamına gelmiyor. Çünkü her insan kendine has (özgü) bir bağırsak (sindirim sistemi) florasına sahiptir ve bu probiyotik ürünün verimliliğini kısıtlayan (limitleyen) bir faktördür.

Bu yüzden probiyotik ürünlerin etkili olup olmadıklarını önceden tahmin etmek çok zordur. Piyasada, gerçekte etkisi olmayan birçok ürün bulunmaktadır. İngiltere ve Hollanda'da yapılan son iki çalışmada, piyasadaki çoğu probiyotik gıda ürününde bakteri sayısı “çok az veya hiç” olarak belirtilmiştir. Almanyada'ki bir çalışmada ürünlerin %80'inde etiket bilgilerinin yanlış olduğu görülmüştür. Wageningen Üniversitesi'nin yaptığı bir çalışmada Alman kökenli olmayan ürünlerde etiket bilgileri için benzer bir veriye ulaşılmıştır.

AB (EU) gıda yasaları, “gıdanın tüm içeriği etikette belirtilmelidir.” der. Fakat bir çok probiyotik gıdada gerçek böyle değildir. Yukarıda da bahsedildiği gibi, probiyotik etkiler suşa bağlıdır ve hangi bakteri suşu kullanıldığının belirtilmesi gerekir. Bakteriyel adlandırmalar sık sık değişebildiğinden, suşların numaralı gösterimi de gereklidir, çünkü numaralar asla değişmez. Sadece suş numarasını kullanarak bir tüketici, diyetisyen veya doktor ürünün ve içerdiği bakterinin probiyotik etkilerinin doğruluğunu anlayabilir.

Eğer etiket yanlışsa veya tarihi geçmiş (eski) isimler gösteriyorsa, üretici firma son yıllardaki bilimsel literatürdeki değişimlerden haberdar değildir.

Ürün hakkında herhangi bir şüphe varsa, her zaman üretici firmaya suş numaralarını ve bilimsel referanslarını sormak gerekir. Reklam ve kandırmacalara dikkat edin. Güvenilir firmalar bu bilgiyi her zaman sizinle kolayca paylaşabilir. Bilgi alınamadığı takdirde, ürün hakkında çekingen (şüpheci) davranın!

Bir tüketici olarak, aşağıdaki faktörler bir ürünün güvenliği hakkında bize bilgi verebilir:

•  İsimler doğru mu? (Çünkü hayali veya yanlış isimler (Toyota Golf gibi) kullanılabilir.) Eğer şüpheniz varsa lütfen bu link'e bir göz atın. Tıkla http://www.bacterio.cict.fr Eğer isimden bu linkte bahsedilmiyorsa, etiket veya üretici yanlış bilgi vermektedir.

•  Suş numaraları verilmiş mi? (çoğu zaman vermezler)

•  Tüketici bilgi servisleri var mı? (telefon, posta veya elektronik posta)

Eski isimler

Eğer ürünün etiketinde aşağıda verilen tür isimlerden herhangi biri varsa, üretici güncel bilimsel dataya sahip değildir demektir.

Lactobacillus bifidus : Bu isim 1969'da! kullanımdan kalktı ve o zamandan beri kullanılmamaktadır. Bu suşu kullandığını iddia eden üreticiler datalarını güncellemelidir. Bu isim şimdiki 22 tür içeren Bifidobacterium cinsinin tamamı için kullanılıyordu. Bu ismin değeri “ süt bir günlük üründür” cümlesi kadardır. Yine arabalardan örneklersek, birinin size bir arabayı Alman arabası olarak tanıtması ve başka bilgi vermemesi diyebiliriz.

Streptococcus faecium : Bu isim 1980'lerin başlarında kullanımdan kalktı. Doğru (ve yeni) şekli Enterococcus faecium 'dur. Bu türün patojen suşları da bulunduğundan, üreticinin suş numarasını da düzgün olarak vermesi gerekir.

Hayali isimler

Probiyotik ürünler için aslında bulunmayan ve yasal olmayan bir şekilde kullanılan hayali isimler üretilmiştir.

Lactobacillus sporogenes : Bu isim bir hayali isimdir, böyle bir tür bulunmamaktadır. Bu bakterinin spor yaptığı anlaşılmaktadır. Ancak Lactobacillus'lar spor yapmaz. Burada hangi suş kullanıldığı bilinmemektedir. Ayrıca üretici tarafından Bacillus coagulans suşundan da bahsedilmektedir. Bu bir toprak bakterisidir, insan bağırsağında bulunmazlar ve insanlar üzerinde denenmemiş bir türdür. Bu, insanlar için zararlı, patojen bir spor-yapan organizma olan Clostridium sporogenes de olabilir.

Lactobacillus caucasicus : Başka bir hayali isim daha. Tamamen bilinmeyenlerle dolu bir isim. Bu suşun kullanıldığı ürünler hakkında da hiçbir bilgi yoktur.

Bu iki türün kullanıldığı ürünlerin sağlık açısından yararları hakkında hiçbir beklenti olmamalıdır. Bu bakteriye ait hiçbir literatür güvenilir olarak düşünülemez. Çünkü hiçbir mikrobiyolojik veya medikal yayın var olmayan türler hakkındaki datayı kabul etmez.

Lactobacillus acidophilus casei : Bu bakteri hem Lb.acidophilus hem de Lb.casei olabilir. Hangisi olduğu belli değil. Aynı Volkswagen Golf Passat satmak gibi.

Doğruluğu Onaylanmış Suşlar

• Lactobacillus casei Shirota (veya LCS) ; Yakult'dan aynı ismi taşıyan üründe kullanılır.
• Lactobacillus rhamnosus LGG, 25 den fazla ülkede kullanılır. Tür sahibi Finlandiyadan Valio'dur.
• Lactobacillus acidophilus LA7, çoğu günlük üründe kullanılır.
• Lactobacillus acidophilus LA5, günlük ürünlerde ve gıda tamamlayıcılarında
• Lactobacillus acidophilus DDS, temel olarak gıda tamamlayıcılarında
• Lactobacillus johnsonii La1 (LC1), Nestlé ürünlerinde
• Bifidobacterium lactis BB12, günlük ürünlerde
• Bifidobacterium longum BB536, günlük ürünlerde ve gıda tamamlayıcılarında
• Bifidobacterium animalis DN-173 010 (Bifidus Essentis ), Danone ürünlerinde kullanılır.

Probiyotik Olmadığı Kanıtlanmış Suşlar

Aşağıdaki organizmalar safrada ve midede canlı kalamadıklarından bağırsakta da yaşayamazlar.

Yoğurt bakterileri Lb.delbrueckii ssp bulgaricus ve Streptococcus salivarius ssp thermophilus,

Lactobacillus helveticus

Daha Fazla Bilgi İçin

Eğer ürünün etiket bilgisinden emin değilseniz, biz yardımcı olabiliriz. Lütfen etiketi ayrıntılı olarak (mümkünse scanner'da taratarak) ralf.hartemink@wur.nl adresine postalayın (lütfen ingilizce yazın).