Φώσφορος (P)

Εισαγωγή
Πηγές τροφίμων
Προτεινόμενη Ημερήσια Πρόσληψη
Ανασταλτικές ουσίες/ Υποκινητ ικές ουσίες
Λειτουργίες στο σώμα
Έλλειψη
Τοξικότητα
Ρύθμιση
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Πηγές

Εισαγωγή

Ο φώσφορος είναι ένα απαραίτητο μεταλλικό στοιχείο το οποίο απαιτείται από κάθε κύτταρο στο σώμα για να λειτουργήσει σωστά. Το μεγαλύτερο μέρος του φωσφόρου στο σώμα βρίσκεται με τη μορφή φωσφορικών ιόντων (PO₄)^3-. Περίπου το 85% του φωσφόρου στο σώμα βρίσκεται στα οστά.

Πηγές τροφίμων

Ο φώσφορος βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα τρόφιμα γιατί είναι απαραίτητο συστατικό για κάθε ζωντανό οργανισμό. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα ψάρια είναι ιδιαίτερα πλούσια σε φώσφορο. Ο φώσφορος είναι επίσης συστατικό πολλών πολυφωσφορικών πρόσθετων των τροφίμων και μπορεί να βρίσκεται σε πολλά αναψυκτικά με τη μορφή του φωσφορικού οξέος.

Ο φώσφορος σε όλους τους σπόρους (φασόλια, μπιζέλια, δημητριακά και καρύδια) βρίσκεται με τη μορφή του φυτικού οξέος. Μόνο περίπου το 50% του φωσφόρου του φυτικού οξέος είναι διαθέσιμο στον άνθρωπο λόγω της έλλειψης του ενζύμου φυτάση το οποίο τον απελευθερώνει από το φυτικό οξύ. Οι ζύμες περιέχουν φυτάσες, επομένως τα ζυμώμενα ψωμιά από ολόκληρους σπόρους σιταριού έχουν περισσότερο βιολογικά διαθέσιμο φώσφορο από τα μη ζυμώμενα. Το περιεχόμενο του φωσφόρου στις φυτικές πηγές μπορούν να ποικίλουν από μέρος σε μέρος επειδή η περιεκτικότητα του εδάφους σε μέταλλα ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφία.

Μερικές σημαντικές πηγές τροφίμων σε φώσφορο:


Γαρίδες	Κρέας	Τυρί	Καβούρια	Μύδια

Σολομός	Συκώτι	Γάλα	Φασόλια	Ξηροί καρποί

Προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη (RDA)

Η προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη RDA που καθορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για το γενικό πληθυσμό είναι στα 800 mg /μέρα.

Ανασταλτικές/ Υποκινητικές ουσίες:

Τα ακόλουθα συστατικά τροφίμων έχουν βρεθεί να υποκινούν την απορρόφηση του φωσφόρου:

Ασβέστιο και βιταμίνη D - Ο φώσφορος απορροφάται στο μικρό έντερο ενώ από τα νεφρά αποβάλλεται ο επιπλέον από τον απαραίτητο. Η ρύθμιση των επιπέδων του ασβεστίου και του φωσφόρου στο αίμα συσχετίζεται με τη δράση της παραθυρεοειδούς ορμόνης (PTH) και της βιταμίνης D . Μια μικρή πτώση στα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα (π.χ στην περίπτωση περιορισμένης λήψης ασβεστίου) γίνεται αισθητή από τους παραθυρεοειδείς αδένες και έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη έκκριση της PTH . Η PTH προκαλεί αύξηση της μεταβολής της βιταμίνης D στην ενεργή της μορφή (1,25- διυδροξυχολεκαλσιφερόλη, καλσιτριόλη) στα νεφρά. Αυξημένα επίπεδα καλσιτριόλης έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη εντερική απορρόφηση τόσο του ασβεστίου όσο και του φωσφόρου.

Τόσο η PTH όσο και η βιταμίνη D προκαλούν αναρρόφηση στα κόκαλα, που έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μετάλλων από τα οστά (ασβέστιο και φώσφορο). Παρά το γεγονός ότι η PTH έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση της αποβολής ασβεστίου μέσω της ουρίας, ταυτόχρονα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αποβολής φωσφόρου. Η αυξημένη αποβολή φωσφόρου από τα ούρα είναι ευεργετική καθώς επαναφέρει στα κανονικά επίπεδα το ασβέστιο στο διότι υψηλά επίπεδα φωσφόρου στο αίμα παρεμποδίζουν την μετατροπή της βιταμίνης D στην ενεργητική της μορφή στα νεφρά.

Τα ακόλουθα συστατικά τροφίμων έχουν βρεθεί να αναστέλλουν την απορρόφηση του φωσφόρου:

Φρουκτόζη - ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι διατροφές που περιέχουν μεγάλες ποσότητες φρουκτόζης (20% των συνολικών θερμίδων) έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη αποβολή φωσφόρου από τα ούρα και ένα αρνητικό ισοζύγιο φωσφόρου.

Λειτουργίες στο σώμα

Δομή

Ο φώσφορος είναι μείζον δομικό συστατικό των οστών και των δοντιών με τη μορφή του φωσφορικού ασβεστίου που ονομάζεται υδροξυαπατίτης.

Ενεργειακές ανάγκες

Όλη η παραγωγή ενέργειας και η αποθήκευσή της εξαρτώνται από ενώσεις που συσχετίζονται με τον φώσφορο, όπως η τριφωσφορική αδενοσίνη (ATP) και φωσφορική κρεατίνη. Όταν ο φώσφορος ενώνεται με ένα μόριο 5-διφωσφορικής αδενοσίνης (ADP) σχηματίζεται ένα μόριο τριφωσφορικής αδενοσίνης (ATP), σχηματίζοντας έναν φωσφορικό δεσμό μεγάλης ενέργειας. Όταν σπάσει ο δεσμός αυτός απελευθερώνει ενέργεια και ξανασχηματίζεται το μόριο ADP . Το υψηλής ενέργειας μόριο ATP σχηματίζεται κατά τη διάρκεια της γλυκόλυσης καθώς και άλλων διεργασιών που περιλαμβάνουν την απελευθέρωση χημικής ενέργεια από τα τρόφιμα. Η ATP χρησιμοποιείται ως η κύρια πηγή ενέργειας για πολλά μεταβολικές και ενζυματικές διεργασίες, ειδικά στη σύσπαση των μυών και το σχηματισμό του DNA .

DNA
Ο φώσφορος είναι ένα σημαντικό συστατικό του RNA και του DNA . Τα νουκλεϊκά οξέα (DNA και RNA) που είναι υπεύθυνα για την αποθήκευση και τη μεταφορά των γενετικών πληροφοριών είναι μακριές αλυσίδες μορίων που περιέχουν φώσφορο, γέφυρες φωσφόρου συνδέουν τη μια βάση με την άλλη.

Τοιχώματα κυττάρων

Φώσφορος από το ATP αντιδρά με τη χολίνη για να ξεκινήσει τη σύνθεση φωσφολιπιδίων. Τα φωσφολιπίδια (π.χ φωσφατιδυλοχολίνη) είναι βασικό δομικό συστατικό στη μεμβράνη των κυττάρων. Τα φωσφολιπίδια είναι σημαντικά για τη ρύθμιση της κυτταρικής διαπερατότητας και βρίσκονται στο εξωτερικό της μεμβράνης των νευρικών κυττάρων. Βοηθούν επίσης στη σταθεροποίηση σχετικά αδιάλυτων τριγλυκεριδίων και χοληστερολών.

Ορμονική και ενζυματική ρύθμιση

Ένας αριθμός ενζύμων, ορμονών και μορίων μετάδοσης κυτταρικής πληροφορίας εξαρτάται από την φωσφορυλίωση για την ενεργοποίησή του . Ο φώσφορος επίσης βοηθά στο να διατηρηθεί η απαραίτητη ισορροπία του οξέων-βάσεων (pH) στο αίμα καθώς λειτουργεί ρυθμιστικά στο σώμα. Τα μόρια του 2,3-διφωσφογλυκερινικό οξύ τα οποία περιέχουν φώσφορο δεσμεύουν την αιμοσφαιρίνη στα ερυθρά αιμοσφαίρια και επηρεάζουν την απελευθέρωση οξυγόνου στους ιστούς του σώματος.

Αντλία Νατρίου/Καλίου
Η ενέργεια που απελευθερώνεται από το φωσφορικό δεσμό του ATP είναι απαραίτητη για τη λειτουργία της αντλίας νατρίου/καλίου, η οποία ανταλλάσει τρία ιόντα νατρίου με δύο ιόντα καλίου κατά μήκος μιας βιολογικής μεμβράνης. Η αντλία αυτή χρησιμοποιείται ώστε να ρυθμίσει την ποσότητα του νατρίου και του καλίου η οποία διατηρείται και αποβάλλεται από το σώμα.

Θρόμβωση του αίματος

Η διφωσφορική αδενοσίνη η οποία περιέχει δύο φωσφορικά μόρια είναι συστατικό των αιμοπεταλίων και εκκρίνεται από αυτά για να ξεκινήσει η συσσωμάτωσή τους για το σχηματισμό των θρόμβων.

Έλλειψη

Ανεπαρκής λήψη φωσφόρου έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση αφύσικα χαμηλών επιπέδων φωσφόρου στον ορό του αίματος (υποφωσφαταιμία). Επειδή ο φώσφορος βρίσκεται σε πάρα πολλά τρόφιμα σπάνια παρατηρείται έλλειψή του λόγω διατροφής, η μόνη περίπτωση να εμφανιστεί είναι στα τελευταία στάδια της λιμοκτονίας.

Τοξικότητα

Η πιο επικίνδυνη συνέπεια ενός αφύσικα υψηλού επιπέδου φωσφόρου στο αίμα (υπεροφωσφαταιμία) είναι η ασβεστοποίηση μη σκελετικών ιστών με κυριότερα τα νεφρά. Αυτή η απόθεση φωσφορικού ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη των οργάνων. Επειδή τα νεφρά είναι πολύ αποτελεσματικά στο να εξαλείφουν την περίσσεια φωσφόρου από το κυκλοφορικό, η υπερφωσφαταιμία λόγω διατροφής είναι συνήθως πρόβλημα μόνο σε άτομα με βλάβη στα νεφρά (τελικό στάδιο νεφροπάθειας) ή υποπαραθυρεοειδισμό . Όταν η λειτουργία των νεφρών είναι μόνο το 20% της κανονικής μπορεί να προκαλέσει υπερφωσφαταιμία. Περιπτώσεις υπερφωσφαταιμίας έχουν επίσης παρατηρηθεί λόγω αυξημένης απορρόφησης στο έντερο φωσφορικών αλάτων τα οποία λαμβάνονται από το στόμα καθώς επίσης αλλά και λόγω απορρόφησης φωσφόρου με τη χρήση κλύσματος.