Food-Info.net > Λειτουργικά Τρόφιμα > Προβιοτικά

Προβιοτικά

Τα προβιοτικά ορίζονται ως:

Τα χορηγούμενα δια της στοματικής οδού προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί οι οποίοι όταν καταναλώνονται σε ορισμένες ποσότητες ασκούν ευεργετική επίδραση στην υγεία του ανθρώπου πέραν της εγγενούς επίδρασης της γενικής διατροφής.

Ένας πιο κοινός ορισμός είναι:

Το προβιοτικό είναι ένα ζωντανό μικροβιακό διατροφικό συμπλήρωμα που επιδρά ευεργετικά στον άνθρωπο-ξενιστή βελτιώνοντας την ισορροπία της εντερικής του μικροχλωρίδας.

Η λέξη προβιοτικό είναι σύνθετη από τη λατινική λέξη pro που σημαίνει υπέρ και την ελληνική λέξη βίος ή ζωή. Σε ελεύθερη μετάφραση λοιπόν τα προβιοτικά είναι μικροοργανισμοί «υπέρ της ζωής». Αν και πολλοί διαφορετικοί ορισμοί έχουν αποδοθεί σε αυτά τις τελευταίες δεκαετίες, σε όλες τις περιπτώσεις ο όρος χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει ένα βακτηριακό προϊόν το οποίο πρόκειται να ευεργετήσει την υγεία του ανθρώπου-ξενιστή.

Οι τρεις βασικές πτυχές του ορισμού είναι:

1. οι μικροοργανισμοί (βακτήρια) είναι ζωντανοί
2. τα βακτήρια χορηγούνται δια της στοματικής οδού
3. τα βακτήρια πρέπει να είναι ικανά να φτάσουν στο έντερο ζωντανά προκειμένου να έχουν κάποια επίδραση στην ισορροπία της μικροχλωρίδας

Αυτό σημαίνει ότι τα προβιοτικά βακτήρια πρέπει να αντέχουν στα οξέα (στομαχικά) και στα χολικά άλατα, να μπορούν να αναπτύσσονται σε αναερόβιες συνθήκες και να είναι μη τοξικά. Αυτά τα κριτήρια περιορίζουν τον αριθμό των βακτηριακών ειδών και στελεχών στις ακόλουθες ομάδες βακτηρίων: είδη των γενών Lactobacillus, Streptococcus και Bifidobacterium, αν και μερικά άλλα είδη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ορισμένες περιπτώσεις (όπως ζύμες και είδη του γένους Bacillus στη διατροφή των ζώων). Τα τρία αυτά είδη ανήκουν στα οξυγαλακτικά βακτήρια και βρίσκονται από τη φύση τους στο έντερο καθώς και σε πολλά ζυμωμένα (κυρίως όξινα) γαλακτοκομικά προϊόντα.

 

Ονοματολογία Τα προβιοτικά βακτήρια εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το στέλεχος και όχι από είδος. Το στέλεχος είναι ένας τύπος του είδους, σε αναλογία με το ακόλουθο παράδειγμα. Ομάδα βακτηρίου = γερμανικό αυτοκίνητο = οξυγαλακτικά βακτήρια Γένος βακτηρίου = Volkswagen = Lactobacillus Είδος βακτηρίου = VW Golf = Lactobacillus acidophilus Στέλεχος βακτηρίου = VW Golf 1.4 D = Lb . acidophilus LC 1 Οποιοσδήποτε ξέρει ότι ένα Volkswagen Golf 1,4 D έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από ένα Volkswagen Golf 2.0 i turbo, αλλά δεν μπορείς να δεις τη διαφορά από εξωτερικό. Το ίδιο ισχύει και για τα βακτήρια. Όλα δείχνουν το ίδιο, αλλά τα βιολογικά χαρακτηριστικά («η μηχανή») είναι διαφορετικά. Κατά συνέπεια, οι όποιες αξιώσεις για επίδραση στην υγεία ενός ορισμένου προβιοτικού έχουν ισχύ μόνο για το συγκεκριμένο στέλεχος, και όχι για το είδος. Βλέπε επίσης το κομμάτι για παραπληροφόρηση.

Τα παραδοσιακά προβιοτικά προϊόντα είναι όξινα ζυμωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα παρόμοια με τα γιαούρτια. Τα παραδοσιακά βακτήρια του γιαουρτιού (Lactobacillus delbrueckii ssp bulgaricus and Streptococcus salivarius ssp thermophilus ) δεν θεωρούνται προβιοτικά, και κατά συνέπεια το γιαούρτι δεν θεωρείται προβιοτικό προϊόν εκτός και αν προστεθούν σε αυτό άλλα προβιοτικά είδη.

Τα προβιοτικά διεκδικούν πολλές ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία του ξενιστή τους (ανθρώπου ή ζώου). Οι ακόλουθοι ισχυρισμοί έχουν αποδοθεί σε στελέχη των γενών Lactobacillus και Bifidobacterium .

• Παρεμπόδιση εν δυνάμει παθογόνων όπως η E . coli ή το Clostridium perfringens
• Προφύλαξη από διάρροια οφειλόμενη σε ιούς Ρότα ή σε Σαλμονέλα
• Περιορισμός των επιδράσεων μόλυνσης οφειλόμενης σε Candida
• Θετική επίδραση στα επίπεδα της χοληστερόλης
• Πρόληψη ή/και μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του εντέρου
• Διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος
• Παραγωγή βιταμινών
• Βελτίωση της κινητικότητας του εντέρου
• Βελτίωση της απορρόφησης μεταλλικών στοιχείων και ιδιαίτερα ασβεστίου
• Μεταβολισμό της λακτόζης για τα άτομα που εμφανίζουν δυσανεξία στην λακτόζη

Εν τούτοις, πολλοί από αυτούς τους ισχυρισμούς είναι πολύ αόριστοι και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι αποδεδειγμένοι επιστημονικά. Ελάχιστες κατάλληλες επιστημονικές μελέτες με φυσιολογικούς ενήλικες εθελοντές έχουν λάβει χώρα και αφορούν μόνο λίγα στελέχη. Μόνο για λίγα στελέχη ορισμένοι από τους παραπάνω ισχυρισμούς έχουν επαληθευτεί. Ο περιορισμός της διάρροιας, ο βελτιωμένος μεταβολισμός της λακτόζης, η μείωση της δυσκοιλιότητας και οι ευεργετικές δράσεις σε περίπτωση μόλυνσης από Candida έχουν αποδειχθεί επιστημονικά για έναν αριθμό στελεχών. Για τους περισσότερους από τους υπόλοιπους ισχυρισμούς υπάρχουν ελάχιστα ή καθόλου επιστημονικά στοιχεία.

Για κάθε ξεχωριστό στέλεχος (και προϊόν) οι διάφοροι ισχυρισμοί πρέπει να εξετάζονται δεόντως, πράγμα που δυστυχώς δεν εφαρμόζεται για πολλά προβιοτικά και προβιοτικά προϊόντα και ιδιαίτερα για τις λυοφιλιωμένες σκόνες, χάπια και κάψουλες (συμπληρώματα διατροφής).

Ακόμη και όταν είναι αποδεδειγμένο επιστημονικά ότι ένα συγκεκριμένο στέλεχος έχει προβιοτικά χαρακτηριστικά, αυτό δεν σημαίνει ότι το στέλεχος θα είναι ενεργό στον καθένα, καθώς κάθε άτομο έχει τη δική του εντερική μικροχλωρίδα η οποία μπορεί να περιορίζει την αποτελεσματικότητα ενός προβιοτικού προϊόντος.

Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς το κατά πόσο είναι ενεργό ή όχι ένα προβιοτικό προϊόν. Υπάρχουν πολλά προϊόντα στην αγορά που κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι καθόλου δραστικά. Δύο πρόσφατες μελέτες στην Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έδειξαν ότι σε πολλά προϊόντα (κυρίως συμπληρώματα διατροφής) απαντούν ελάχιστα ή καθόλου ζωντανά βακτήρια, τα οποία κατά συνέπεια είναι σίγουρα αναποτελεσματικά. Στην ολλανδική μελέτη, το 80% των προϊόντων παρουσίαζε λανθασμένες πληροφορίες στην ετικέτα. Μία σύντομη παρεμφερής μελέτη του πανεπιστημίου του Wageningen παρουσίασε παρόμοια στοιχεία για τις αναγραφόμενες στην ετικέτα πληροφορίες μη ολλανδικών προϊόντων.

Η νομοθεσία της Ε.Ε. για τα τρόφιμα αναφέρει ότι όλα τα συστατικά θα πρέπει να αναγράφονται με ακρίβεια. Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται να είναι αληθές για πολλά προβιοτικά προϊόντα. Από τη στιγμή που οι προβιοτικές επιδράσεις εξαρτώνται από το στέλεχος, όπως περιγράφθηκε προηγουμένως, είναι απαραίτητη η αναφορά του σωστού βακτηριακού ονόματος και στελέχους. Επειδή η ονοματολογία των βακτηρίων αλλάζει συχνά, είναι απαραίτητο να αναφέρεται ο προσδιοριστικός αριθμός του στελέχους, καθώς αυτός δεν υπόκειται σε αλλαγές. Μόνο με την χρησιμοποίηση του αριθμού του στελέχους ο καταναλωτής, ή ο διαιτολόγος ή γιατρός μπορεί να επιβεβαιώσει τις (ισχυριζόμενες) δράσεις των βακτηρίων και κατά συνέπεια του προϊόντος.

Αν η ετικέτα αναγράφει μη χρησιμοποιούμενες πλέον ή λανθασμένες ονομασίες, είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι ο παραγωγός δεν είναι ενήμερος της επιστημονικής βιβλιογραφίας των τελευταίων δεκαετιών.

Όταν αμφιβάλλετε για το προϊόν, πρέπει πάντα να ρωτάτε τον παραγωγό για τους αριθμούς των στελεχών και για τις επιστημονικές αναφορές των ισχυρισμών. Να έχετε υπόψη σας τις διαφημίσεις και την πλασματική πληροφόρηση. Αξιόπιστοι παραγωγοί είναι σε θέση να παρέχουν εύκολα αυτό το είδος της πληροφορίας. Όταν δεν μπορούν να σας παραχθούν οι σχετικές πληροφορίες να κρίνετε το προϊόν με σκεπτικισμό!

 

 

Παραπληροφόρηση Παραπληροφόρηση παρατηρείται όταν ο παραγωγός ενός προβιοτικού προϊόντος παρέχει πληροφορίες για τα προσόντα των βακτηρίων ή ισχυρισμούς, που στην πραγματικότητα αποτελούν χαρακτηριστικά ή ιδιότητες άλλων, τελείως διαφορετικών βακτηρίων. Συχνά ένας παραγωγός (στις περισσότερες περιπτώσεις συμπληρωμάτων διατροφής) παρέχει πληροφορίες για τις ιδιότητες των βακτηρίων μέσω του διαδικτύου. Για παράδειγμα για ένα προϊόν που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του περιέχει Lactobacillus casei. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν παρέχεται ο αριθμός του στελέχους. Η ιστοσελίδα παρέχει γενικές πληροφορίες και διασυνδέσεις σχετικές με τον Lb . casei και άλλα γαλακτικά βακτήρια, πράγμα που αφήνει μία πολύ καλή εντύπωση. Η τακτική αυτή μπορεί να φαίνεται λογική και σωστή αλλά αν τη δει κανείς υπό το πρίσμα των παραλληλισμών των μικροοργανισμών με αυτοκίνητα, που προαναφέραμε, μεταφράζεται ως εξής: Ένα γκαράζ πουλάει ένα Volkswagen Golf 2.0 D (ο Lb. casei). Στις πληροφορίες για τα προσόντα αναφέρεται στη μηχανή και σε άλλες λεπτομέρειες όλων των αυτοκινήτων Volkswagen Golf (άλλα στελέχη του Lb. casei), σε άλλα αυτοκίνητα Volkswagen (άλλα είδη του γένους Lactobacillus ) ή ακόμη και σε ΒΜW (bifidobacteria). Κατ' αυτόν τον τρόπο ισχυρίζεται ότι το Volkswagen Golf 2.0 D είναι ένα πολύ καλό αυτοκίνητο επειδή η BMW επίσης φτιάχνει καλά αυτοκίνητα. Κανείς δεν θα πάρει αυτό το γκαράζ στα σοβαρά, αλλά η τακτική αυτή είναι διαδεδομένη στα προβιοτικά συμπληρώματα διατροφής. Ο κύριος λόγος επί του παρόντος είναι ότι οι περισσότερες εταιρείες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά το υψηλό κόστος των κλινικών δοκιμών που είναι απαραίτητες για την επιλογή ενός στελέχους και την επιβεβαίωση των ισχυρισμών. Και επειδή θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους βακτήρια απλά χρησιμοποιούν δεδομένα από άλλες εταιρείες. Η αποτελεσματικότητα προϊόντων αυτού του είδους είναι αμφίβολη.

 

Για τον καταναλωτή τα ακόλουθα στοιχεία μπορούν να δώσουν μία ένδειξη για την αξιοπιστία του προϊόντος:

• Είναι οι ονομασίες σωστές (τόσο λανθασμένες όσο και πλασματικές ονομασίες (όπως Toyota Golf) χρησιμοποιούνται). Σε περίπτωση αμφιβολίας χρησιμοποιείστε αυτή την ιστοσελίδα ενώ αν το όνομα δεν αναφέρεται η ετικέτα είναι λανθασμένη.
• Αναγραφή των αριθμών των στελεχών
• Αναγραφή υπηρεσίας εξυπηρέτησης καταναλωτή (τηλέφωνο, ηλεκτρονική διεύθυνση)

Παλαιότερες ονομασίες

Όταν στην ετικέτα αναγράφεται η παρουσία των ακόλουθων ειδών τότε ο παραγωγός δεν είναι ενήμερος των πρόσφατων επιστημονικών δεδομένων:

Lactobacillus bifidus : αυτή η ονομασία εγκαταλείφθηκε το 1969 (!) και δεν χρησιμοποιείται έκτοτε. Επομένως οι παραγωγοί που υποστηρίζουν την παρουσία αυτού του είδους δεν συμβαδίζουν με τις εξελίξεις. Το όνομα τούτο χρησιμοποιείται σήμερα για αυτό που είναι πια ολόκληρο το γένος Bifidobacterium με 22 διαφορετικά είδη. Το όνομα έχει τόση αξία όση και η αναφορά ότι ένα γαλακτοκομικό προϊόν περιέχει γάλα. Η' στην αναλογία των αυτοκινήτων, το γκαράζ δηλώνει ότι πουλά ένα γερμανικό αυτοκίνητο, πράγμα που δεν παρέχει καμιά απολύτως πληροφορία για τον τύπο και τα χαρακτηριστικά.

Streptococcus faecium : το όνομα αυτό εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η σωστή ονομασία είναι Enterococcus faecium. Επειδή αυτό το είδος έχει παράλληλα αναγνωριστεί ως παθογόνο, είναι απαραίτητη η σωστή χρήση του ονόματος και του αριθμού του στελέχους.

Πλασματικές ονομασίες

Οι πλασματικές ονομασίες είναι ονομασίες που έχουν παρατηρηθεί σε «προβιοτικά» προϊόντα, που όμως στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν και επομένως χρησιμοποιούνται παράνομα.

Lactobacillus sporogenes : αυτή η ονομασία είναι μία πλασματική ονομασία . δεν υπάρχει βακτηριακό είδος με αυτό το όνομα. Εξ ορισμού, οι λακτοβάκιλλοι δεν σχηματίζουν σπόρους. Είναι άγνωστο ποια είδη χρησιμοποιούνται με αυτή την ονομασία. Έχει αναφερθεί (από τον παραγωγό (!)) ότι είναι στην πραγματικότητα ένα στέλεχος του Bacillus coagulans. Αυτό είναι ένα βακτήριο του εδάφους, το οποίο δεν απαντά στο ανθρώπινο έντερο και για το οποίο δεν έχουν γίνει κλινικές δοκιμές. Επίσης μπορεί να πρόκειται για το Clostridium sporogenes, ένα σπορογόνο βακτήριο που είναι παθογόνο για τον άνθρωπο.

Lactobacillus caucasicus : άλλη μία πλασματική ονομασία. Είναι τελείως άγνωστο ποιο βακτήριο χρησιμοποιείται στα προϊόντα με αυτό το «στέλεχος».

Προϊόντα με αυτά τα δύο «είδη» δεν αναμένεται να έχουν την οποιαδήποτε ευεργετική επίδραση στην υγεία. Όποια επιστημονική βιβλιογραφία αναφέρεται σε αυτά τα βακτήρια δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη, καθώς κανένα περιοδικό μικροβιολογίας ή ιατρικής δεν πρόκειται να δεχθεί στοιχεία για ανύπαρκτα είδη.

Lactobacillus acidophilus casei . Θα έπρεπε να είναι είτε Lb. acidophilus είτε Lb . casei. Είναι σαν να πουλάς ένα Volkswagen Golf Passat.

Εξακριβωμένα προβιοτικά στελέχη:

Ορισμένα παραδείγματα σαφώς προσδιορισμένων προβιοτικών βακτηρίων, για τα οποία είναι διαθέσιμη αρκετή επιστημονική βιβλιογραφία παρουσιάζονται παρακάτω. Αναφέρονται μόνο στελέχη τα οποία χρησιμοποιούνται σε πολλές και διαφορετικές χώρες.

• Lactobacillus casei Shirota (ή LCS), από την εταιρεία Yakult που τον χρησιμοποιεί στο ομώνυμο προϊόν
• Lactobacillus rhamnosus LGG, χρησιμοποιείται σε περισσότερες από 25 χώρες. Ιδιοκτήτης του στελέχους είναι η φιλανδική εταιρεία Valio
• Lactobacillus acidophilus LA 7, σε πολλά γαλακτοκομικά προϊόντα
• Lactobacillus acidophilus LA 5, σε γαλακτοκομικά προϊόντα και συμπληρώματα διατροφής
• Lactobacillus acidophilus DDS, κυρίως σε συμπληρώματα διατροφής
• Bifidobacterium lactis BB 12, σε γαλακτοκομικά προϊόντα
• Bifidobacterium longum BB 536, σε γαλακτοκομικά προϊόντα και συμπληρώματα διατροφής
• Lactobacillus johnsonii La1 (LC 1), χρησιμοποιείται σε προϊόντα της Nestle
• Bifidobacterium animalis DN-173 010 (Bifidus Essentis, Digestivum), χρησιμοποιείται σε προϊόντα της Danone

Εξακριβωμένα μη - προβιοτικά στελέχη

Οι ακόλουθοι οργανισμοί δεν είναι προβιοτικοί, καθώς δεν επιβιώνουν στο στομάχι και τα χολικά άλατα και έτσι δεν θα φθάσουν ζωντανοί στο έντερο:

• Τα βακτήρια του γιαουρτιού Lactobacillus delbrueckii ssp bulgaricus και Streptococcus salivarius ssp thermophilus
• Lactobacillus helveticus

Περισσότερες πληροφορίες

Αν δεν είστε σίγουροι για τις πληροφορίες της ετικέτας μπορούμε να σας βοηθήσουμε. Παρακαλούμε στείλτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τα λεπτομερειακά στοιχεία της ετικέτας (κατά προτίμηση ηλεκτρονική σάρωση) στον ralf.hartemink@wur.nl (παρακαλούμε γράψτε τις πληροφορίες στα αγγλικά).